De toekomst van parochiekerken in cijfers
De laatste jaren is er een duidelijke beweging naar nieuwe invullingen in Vlaamse kerkgebouwen. In 2013 telde Vlaanderen 1786 parochiekerken, tussen 2013 en 1 januari 2025 zijn 171 kerkgebouwen onttrokken aan de eredienst.
Sommige van die kerkgebouwen worden in het kader van een herbestemming verhuurd, in erfpacht gegeven, in bruikleen gesteld of te koop aangeboden. De nieuwe gebruiksvormen variëren van socio-culturele initiatieven en andere christelijke geloofsgemeenschappen tot privaat gebruik.
De recente dynamiek beperkt zich niet tot de parochiekerken die onttrokken zijn aan de eredienst. Van de kerken die niet onttrokken zijn kregen er veel een nevenbestemming, waardoor ze naast de pastorale functie ook een andere of ruimere gebruiksvorm opnemen. En in sommige gevallen versterken extra initiatieven de betekenis van het kerkgebouw, in dat geval spreken we van valorisatie.
171 parochiekerken onttrokken aan de eredienst sinds 2013
Sinds de nulmeting* van het aantal parochiekerken in Vlaanderen, uitgevoerd in 2013 door PARCUM, zijn er anno 2025 171 parochiekerken onttrokken aan de eredienst. Dat betekent dat de bevoegde bisschop die kerken terugbracht tot een ‘profaan en niet-onwaardig gebruik’. Op 12 jaar tijd heeft 10% van de Vlaamse parochiekerken haar religieuze functie afgestaan. Op 1 januari 2025 waren er nog 1615 actieve parochiekerken in Vlaanderen.
Opgelet: hier spreken we enkel over officiële parochiekerken. In de praktijk zijn er ook andere religieuze gebouwen, zoals kapellen en hulpkerken, onttrokken aan de eredienst, maar die zijn niet opgenomen in de analyse.
*Aerts J., Jaspers J., Klinckaert J., Stevens D. & Van Dyck A., Atlas van het religieus erfgoed in Vlaanderen. Heverlee, 2014
Status na onttrekking
Als een kerk onttrokken is aan de eredienst, betekent dat niet automatisch dat er meteen een functie in kan plaatsvinden. Vaak duurt het jaren voor de omgevormde kerk effectief in gebruik is. Dat hangt af van de gewenste transformatiewerken, denk aan verwarming, sanitair, isolatie en het opdelen van de ruimte.
Al openen er natuurlijk ook kerkgebouwen sneller opnieuw de deuren. Met minimale ingrepen kunnen ze binnen een kortere termijn een nieuwe vorm van gebruik opnemen. Alles hangt af van de nieuwe functie(s) en de staat van het gebouw.
Van de 171 parochiekerken die onttrokken zijn aan de eredienst, kreeg 53% een nieuwe bestemming. Voor 22% is de uitvoering van de herbestemming gestart en 4% van de kerken is intussen gesloopt. Voor de overige 21% lopen de gesprekken nog of moet de uitvoering van de herbestemmingsplannen nog starten.
Bouwperiode
Van de 171 kerken die onttrokken zijn aan de eredienst, dateert bijna de helft uit de 20ste eeuw. Het gaat dus om relatief ‘jonge’ kerken.
Hou er rekening mee dat kerken uiteraard doorheen de eeuwen vaak verschillende (ver)bouwcampagnes ondergingen. Deze grafiek toont daarom telkens de oudst gekende bouwfase van de parochiekerken.
Status van bescherming
Van de onttrokken parochiekerken is ongeveer 30% volledig of gedeeltelijk beschermd als monument. Binnen de groep van de gedeeltelijk beschermde kerken zijn er 15 waarvan enkel het orgel beschermd is, 2 kerken waarbij enkel de toren beschermd is en 1 kerk waarbij de kerk zonder westgevel beschermd is.
Slechts 5% van de (gedeeltelijk) beschermde parochiekerken (van de 1786 kerken) uit de nulmeting is opgetrokken in de 20ste eeuw. Van de 171 kerken die onttrokken zijn aan de eredienst sinds 2013, dateert bijna de helft uit de 20ste eeuw. Het is dus logisch dat de meeste kerken die aan de eredienst zijn onttrokken, niet beschermd zijn als monument.
Urbanisatiegraad
Parochiekerken worden niet enkel onttrokken aan de eredienst op het platteland, maar ook in de steden. Deze grafiek toont aan dat parochiekerken in elke ruimtelijke context worden onttrokken aan de eredienst, hoewel er op het platteland iets meer onttrekkingen plaatsvonden.
De classificatie in deze grafiek is gebaseerd op de verkorte versie van de Vlaamse Regionale Indicatoren (VRIND-classificatie) van de Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR). De SVR maakt gebruik van de ruimtelijke indeling op basis van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en het Strategisch Plan Ruimtelijke Economie.
